ايين 3 هزار ساله نوروز در رويارويی با فرآيند جهانی شدن

بیش از سه هزار سال است که جم پسر طهمورث در سرزمین باستانی ایران، لحظه تحویل سنگینی سرد زمستان، به گرمای بهاری را جشن می گیرد.
سه هزار سال گذشته، اما هنوز آیین ها و سنت های ارزمشند نوروز ایرانی در رگ رودخانه های بهاری ایران، جاری است. نوروز حتی با شدت یافتن فرآیند جهانی شدن زنده می ماند، تا زمانی که هر نسل بر سفره هفت سین می نشیند و پاسداری نیاکان خود را در حفظ این آیین سنتی ایران جشن می گیرد.
�نوروز� فرآیندی است که از جنبه های مختلف تاریخی، فرهنگی و جامعه شناسی نیاز به تحلیل و بررسی کارشناسانه دارد از این رو...
با �محمد کارکنان نصر آبادی�، کارشناس ارشد جامعه شناسی این نسبت دیرینه را از دید یک جامعه شناس به تحلیل می گذاریم.

*نوروز به عنوان میراث معنوی به جای مانده از ایران باستان، تا عصر کنونی تا چه اندازه دستخوش تغییرات شده و چگونه می توان از فرآیند جهانی شدن، این نماد را به شکل راستین آن حفظ کرد و به نسل های آینده سپرد؟

_درباره نوروز و مراسم و آیین های مربوط به آن و سابقه تاریخی و نحوه پیدایش آن مطالب بسیاری گفته شده است و همگان بر این نظریه اتفاق نظر دارند که سابقه و بنیاد نوروز به بیش از سه هزارسال پیش باز می گردد و برای نخستین بار این رسم نیکو و پسندیده را �جم�، پسر طهمورث بنیاد نهاد. ایرانیان قدیم، نخستین روز سال را، هرمز نام نهاده اند و روز امید را نیز به آن نسبت می دهند. پس نوروز روزی است که خداوند امید را از سرچشمه لایزال خود بر دل انسان جاری می دارد. بنابراین نوروز به عنوان یک میراث معنوی به جا مانده از ایرانیان باستان تاکنون، به عنوان نمادی از یک فرهنگ غنی، زمانی طولانی است پابرجا بوده است. اما همین نوروز به عنوان یک سنت دیرینه در طول زمان مانند سایر مراسم و سنن و آداب و رسوم دستخوش تغییرات و دگرگونی هایی می شود، به ویژه با تغییر شرایط زندگی، افزایش مدها، پیچیده شدن زندگی انسان ها، افزایش تعاملات و ارتباطات، گسترده شدن دامنه فرهنگ ها و تقابل و برخورد فرهنگ ها و تمدن ها و... در نحوه برگزاری مراسم نوروز نیز تغییراتی حاصل می شود.
یکی از عواملی که باعث شده تمام شرایط فوق الذکر منجر به تغییر در مراسم نوروز بشود شکل گیری جهانی شدن �Globali zation� است. جهانی شدن چون رودی خروشان تمام جوامع را در بر می گیرد و آن را در تمام جنبه ها و ساختارهای اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، زیست محیطی تحت تاثیر قرار می دهد. جهانی شدن حاکی از تغییرات سریع و به روز شدن جوامع است و بخشی که بیش از سایر قسمت های جامعه تاثیر می پذیرد، بخش فرهنگی جامعه است. بنابراین تقابل و رویارویی فرهنگ با جهانی شدن از مباحث بسیار مهم هر جامعه ای است و با توجه به این که نوروز نیز به عنوان جزیی از فرهنگ مردم ایران محسوب می شود، به ناچار در فرآیند جهانی شدن تاثیر می پذیرد و چه بسا که باعث کمرنگ شدن اهمیت و تاثیر نوروز در زندگی مردم جامعه ایران می شود. بنابراین، پرداختن به بحث نوروز و جلوه دادن اهمیت آن برای مردم در فرآیند جهانی شدن از طرق مختلف از جمله رسانه های گروهی و خبری بسیار مهم است و باید تدابیری اندیشید تا نسل آینده ما از آن بهره مند شده و برگزاری همایش ها، سخنرانی ها، مصاحبه ها و... از مهم ترین راهکارها در این زمینه است.

*آیا می توان از نوروز به عنوان یک نماد هویت بخش و عاملی جهت ارتباط نسل جوان با گذشته تاریخی خود نام برد؟

_بله، نوروز نماد هویت �Identity� ایرانیان است. هویت جوهره و ثبات یک امر، یک شخص یا یک شی و بیانگر �کیستی انسان� و �چیستی امور� است. لذا نوروز در عین حال که نمادی از هویت ایرانیان بوده، خود دارای هویتی مستقل و شخصی است که برگزاری مراسم نوروز در بین مردم ایران نشان از با هویت و شناخته بودن نوروز است. لذا هرگاه یک امر دارای هویت باشد و همگان بر هویت دار بودن آن صحه گذارند، دارای ارزش می گردد. نوروز نیز به عنوان یک نماد هویت بخش دارای ارزش و اعتبار خاصی است. باز به بحث جهانی شدن بر می گردیم که ممکن است تهدیدها و چالش هایی برای نوروز و هویت آن شکل دهد. اگر به تاریخ مراجعه کنیم می بینیم که پیش از انقلاب ایران در برخی موارد مردم ایران جای نوروز و عید کریسمس را عوض می کردند به نوعی که هویت نوروز را در مغلطه قرار می دادند و مراسم و آیین های کریسمس را به جای نوروز در هنگام عید نوروز اجرا می کردند. لذا ارزش های نوروز در خطر بود و این به نسل آینده نیز منتقل می شد که در این رابطه انجام امور فرهنگی و بررسی چالش ها و تهدیدات این امر باعث شد تا نوروز تا حدودی از این خطر رهایی یابد. بنابراین در فرآیند جهانی شدن باید آن چنان برنامه ریزی قوی و علمی داشت تا ضمن حفظ ارزش ها و مراسم نوروزی ایران آن را به جوامع دیگر نیز منتقل کرد.

*نقش و وظیفه نهادها و ارگان ها در پایداری و حفظ این سنت دیرینه چه پیامدهایی را به دنبال دارد؟

_نهادها و ارگان های دولتی و غیر دولتی (N.G.O) به عنوان یک جز از اجزا جامعه کارکردها (Function) و وظایفی دارند که در صورت انجام نادرست این وظایف به کل جامعه آسیب هایی می رسد. موسسات دولتی و غیر دولتی می توانند با برگزاری دوره های آموزشی گروه های جامع را نسبت به نوروز آگاهی دهند. از نظر پژوهشی استراتژی های میان مدت و تحلیل های حد متوسط یا میان مدت کارایی زیادی دارد زیرا موسسه ها و نهادها در هر جامعه با گروهی از افراد جامعه سر و کار دارند که می توانند از طریق آنها امر آموزش و آگاهی دادن را انجام دهند و در بین آنها نوروز و برگزاری مراسم و آیین های آنها را نهادینه کنند تا آنها نیز از طریق انتقال تجربیات خود به افراد در حفظ و پایداری نوروز کوشا باشند.

*نوروز را به عنوان یک نماد هویت ساز و ارتباط آن با دیگر بخش های جامعه تشریح کنید.

_برگزاری آیین های نوروز از نمادهای هویت ساز و هویت بخش در جامعه است. در ایران هر سال هنگام نوروز بدون اغراق همگان اعتقادی به چیدن سفره هفت سین دارند. هفت سین خود بیانگر عناصر هویت در بین ایرانیان است. چنانچه سنجد نماد ندای خردگرایی �Rationalism� و دعوت به عقل و کاربرد آن در زندگی.
سیب نماد صحت و سلامت فرد و جامعه
سبزی نماد صلای خوش خلقی و ایثار
سمنو نماد نیایش قدرت و مبارزه با ضعف
سیر نماد موعظه نگهداشت حد و حقوق افراد و عدم تجاوز به حقوق فردی و اجتماعی آنها
سکه که نماد پذیرش ناملایمات حیاط و زندگی
سماق که نماد عدالت، صبر و امید در ساحل زندگی است.
اگر نیک بنگریم اجزای سفره هفت سین همگی به هویت فردی و اجتماعی انسان ها اشاره دارد واین که باید نسبت به دیگران احترام قائل شد. چیدن سفره هفت سین در هنگام سال تحویل باعث می شود تا خانواده ها در کنار هم احساس همبستگی و اتحاد نوین داشته باشند و آنها سعی می کنند که سال جدید را با خوبی و خوشی آغاز کنند و این که افراد کوچکتر خود را ملزم به این می دانند که به دیدن بزرگترها بروند خود بیانگر این است که هویت ملی �National Indetity� ایرانی هنوز محترم و پابرجا است.
بنابراین برگزاری مراسم نوروز و پاسداشتن هویت و شناسه آن، پاسداشت تاریخ، هویت و فرهنگی ملی ایرانیان است.

دوشنبه 1 فروردین 1390 - 5:23:38 AM